Unidade do texto

Nunca debemos perder de vista o carácter unitario que debe ter todo escrito, calquera que sexa a súa natureza (narración, descrición, exposición ou argumentación) Esta unidade refírese ás tres fases retóricas coñecidas: invención, disposición e elocución, tanto se se consideran independentemente ou no seu conxunto.

     .- Polo tanto, no momento da invención, será preciso descartar todas as ideas que non se refiren directamente ao tema. Tan importante como acopiar ideas é rexeitar as inútiles ou impertinentes.

     .- A disposición esixe igualmente que, entre as partes do escrito, haxa unha trabazón e unha proporción internas, de modo que se artellen loxicamente. E iso sen descoidar o feito de que a variedade é necesaria para comunicar interese ao que se di.

     .- A elocución debe adecuarse exactamente á natureza xeral do tema e á particular do parágrafo; porque nun destes pode dominar o ton expositivo, no seguinte o irónico, noutro o refutatorio... o idioma terá que irse pregando a estas necesidades, pero sen perder a uniformidade do rexistro adoptado. Queremos dicir que un parágrafo non pode estar escrito en ton familiar, e pasar del a outro de ton neutramente expositivo, e a outro exaltado ou pretendidamente lírico. O efecto total sería de abigarramento e de caos.

     UN EXEMPLO:

         (1)"Unhas campás espértanme; son tres campás: dúas fan un "tan, tan" sonoro e ruídoso, e a terceira, como sobrecollida, temerosa, canta, por baixo deste acompañamento, unha melodía longa, suave e melancólica. (2) Cervantes oiría entre soños todas as madrugadas, como eu agora, estas campás melodiosas. (3) Aínda é de noite; todavía a luz da alba non clarea nas rendixas da porta e da ventá. E eu volvo a durmir. (4) E logo, as mesmas campás, o mesmo acompañamento clamoroso e a mesma melopea suave, tórnanme a espertar. Xa a luz do novo día pinta raias e puntos vivos nas madeiras das portas. Unha pombas ronronean no piso de arriba e andan con golpen menudos sobre o teito; os pardais pían furiosos; asubía un merlo ao lonxe... O campo está verde; na distancia, cando abrín a ventá, un vetusto caserón, un dese típicos caserón manchegos, pechados sempre, amosa os seus tres balcóns vellos, coas madeiras despintadas, misteriosas, inquietadoras".

                                      Azorín

1.- A INVENCIÓN:

    

     Non require moito esforzo comprobar a unidade da invención. Azorín proponse describir o seu primeiro espertar en Esquivias, de onde foi a esposa de Cervantes; quixo sentir algunhas das impresións que experimentaría este cando estivo alí e coñeceu á que sería a súa muller.

     O fragmento posúe, por tanto, un carácter descriptivo. Alude, primeiro ás sensacións auditivas, e despois a sensacións visuais. Sons e cores constitúen, pois, a invención do texto, non con fría obxectividade, senón matizándoos con "impresións subxectivas" que confiren ao texto un marcado carácter literario.

2.- A DISPOSICIÓN:

     O fragmento consta de dous parágrafos: o (1) e o (4); o (3) no fai senón completar ao (1), que se refire a sons, cunha referencia á falta de luz. O (2) intróducese entre eles coa finalidade de que o lector non esqueza o obxectivo do ensaio: "sentir como Cervantes".

     No (1) ( e o (3) que o continúa) o autor expón o tema. Espértano "unhas campás", que na segunda oración precisará "tres"; é capaz de describir as súas cualidades, non percibe formas nin colores.

     O (4) aportará sensacións visualis. Comeza en paralelismo co (1). Na segunda metade, o parágrafo adícase por completo a impresión dos ollos.

     A disposición do fragmento obedece, pois, a un esquema fortemente unitario:

- (1) e (3): Primeiro espertar

- (2): contribuíndo á unidade total o autor non exquece o tema xeral : "a noiva de Cervantes".

- (4): Segundo espertar.

3.- A ELOCUCIÓN:

     O fragmento de Azorín representa os obxectos mediante un ponderado relevo das cualidades que neles percibe o autor, confiado nos adxectivos.

         RESUMO:

     O fragmento de Azorín revela unha evidente unidade nos seus tres compoñentes. Sendo a intención do autor describir as sensacións visualis e auditivas do seu espertar en Esquivias, a elas limítase, nelas concentra a súa invención. Como ese espertar faise en dous momentos, a cada un adica un parágrafo ( (1) e (4)). Posto que a causa dese desvelo é idéntica, marca esa identidade ao comezo de cada parágrafo. Dado que só no cuarto hai luz, só nel hai descripcións visuais.

     A disposición obedece en todo o proceso cronolóxico do espertar. E a unidade fortalécese neste punto mediante a homoxeneidade dos obxectos que evoca (sons de campás, ruídos de aves, casas) e o contraste das súas cualidades.

     Por último, a elocución supedítase ao designio do escritor mediante un sabio emprego da adxectivación que potencia as cualidades dos obxectos e os opón. Non poucas veces, as series de adxectivos revelan o carácter emotivo e artístico do escrito.